بررسی آرا و انديشه های شيخ علاءالدوله سمنانی

شیخ ابوالمکارم علاءالدوله احمد بن محمد احمد بیابانکی سمنانی از بزرگان تصوف ایرانی و از شاعران و نویسندگان قرن هفتم و هشتم هجری به شمار می آید که در زمان اباقا و ارغون شاه ایلخانی دارای مشاغل دیوانی و سیاسی مهمی بود.

در کتاب حاضر، فصل نخست که «کلیات» نام گذاری شده، مقدماتی چون تعریف مسئله، اهداف، اهمیت و ضروت پرداختن به این مسئله و بیان برخی سؤالات و فرضیات مربوطه، همچنین ارائۀ پیشینه ای مفصل از تحقیقات انجام شده در این زمینه مطرح می شود تا اینکه روشن شود در رسالۀ حاضر قرار است به چه مباحثی پرداخته و به چه سؤالاتی نیز پاسخ داده شود و در نهایت نیز با بیان تمایز این رساله با سایر کارهای انجام شده در این زمینه، ضرورت تحریر آن را روشن و مبرهن می سازد.

در فصل دوم که عنوان «کلیات مربوط به زندگی شیخ و وضعیت آن دوره» بر گذاشته شده، نخست به زندگانی و پرفراز و نشیب شیخ علاء الدوله پرداخته شده و سپس دوران زندگی وی به لحاظ سیاسی و اجتماعی بررسی شده است. همچنین به بررسی وضعیت فرقه های شیعی و وضعیت تصوف در آن دوران نیز همت گمارده شده است. در این فصل همچنین به طور مفصل سلسله نسبت تصوف علاءالدوله معرفی و با وجود تناقضات و اقوال متعدد، مذهب فقهی مقبول شیخ معرفی شده است. در انتهای این فصل نیز مبحثی به معرفی آثار متعدد شیخ اختصاص داده شده است.

در فصل سوم که آرا و اندیشه های عرفانی نامیده شده و در حقیقت اصل و اساس این کتاب است، به معرفی، دسته بندی و بررسی آرا و اندیشه های شیخ پرداخته شده است. در بخش نخست این فصل به بیان کلیات مربوط به ویژگی های سلوکی و شخصیت عرفانی شیخ پرداخته شده است. در بخش دوم به طور مفصل به تبیین نظریات شیخ در عرصۀ نظر و مباحث مهمی چون وجودشناسی، اسماء و صفات، انسان شناسی، ارکان اسلام، ایمان، معرفت و آسیب شناسی اقدام شده است.

بخش سوم دربرگیرندۀ نظریات علاءالدوله در مباحثی چون رابطۀ میان مرید و مراد، حالات و مقامات، سماع، خلوت نشینی و … است که همگی در حیطۀ عمل صوفیانه مطرح بوده و در سلوک طریق عرفانی، آگاهی از آنها و التزام به قواعد آنها ضروری است. در بخش چهارم این فصل نیز به تعدادی از نصایح عارفانه و کلمات قصار شیخ اشاره شده که در طی نمودن مراتب سلوکی می توانند راهبر و هدایتگر سالک به خیر و صلاح باشند.