سلفیه از گذشته تا حال

سلفي و سلفيه از كلماتي است كه امروزه در مجامع و نشریات مختلفي به كار مي‌رود. مسلمانان سه قرن نخست اسلام، ساده‌ترين تعريفي است كه براي سلف انتخاب شده است. يعني اگر كسي از مسلمانان سه قرن اول اسلام پيروي كند به او سلفي گويند. از مهمترين اركاني كه فارق بین سلفيه و مذاهب دیگر است و آنها را از دیگر گروه‌هاي مسلمان جدا مي‌كند این است كه آنها تبعيت از سلف را در كنار منابع كتاب و سنت، جزء منابع تشريع مي‌دانند.

مشهور است كه مؤسس سلفيه ابن‌تيميه حراني متوفاي 728 قمري است. هر چند در دوره‌هاي پيش از او لفظ سلف به كار رفته است و كساني مانند بربهاري، بغوي، ابن‌بطه عكبري، ابن ابی‌زید قیروانی و ديگران، لفظ سلف را در متون خويش استفاده كرده‌اند؛ ولي او بود كه براي نخستين بار با نگارش كتاب «الفتوي الحموية الكبري»، سلف را از دايره لفظ به اصطلاح كشاند و مواردي چون منع زيارت قبور، منع توسل و شفاعت و استغاثه و … را در بطن سلف كاشت. از اين پس هر كس به زيارت قبور مي‌رفت يا توسل مي‌كرد، از منظر ابن‌تيميه و هم‌فكرانش، مشرك قلمداد مي‌شد.

هر چند افرادي نظير تقي‌الدين سبكي شافعي با نگارش آثار علمي مانند كتاب «شفاء السقام في زيارة خير الانام» به نقد او برخاستند و اشكالات علمي و ديني به او گرفتند و علمائي نيز در مجالس حضوري در نقد افكار انحرافي او با وي محاجه مي‌كردند، ولي ابن‌تيميه دست از عقائد خويش برنداشت تا موجبات زنداني شدنش فراهم شد و سرانجام در زندان مرد. مجدداً افكار او پس از 400 سال توسط محمد بن‌عبدالوهاب (م 1206 قمري) در عربستان احياء، و با سخت‌گيري بيشتري پي‌گيري شد كه نتيجه آن قتل و كشتار مردمان عربستان و بلاد بسياري حتي از كشورهاي همجوار خود، مانند عراق شد. با روي كار آمدن وهابيت و جنگ‌هاي خونيني كه در سرزمين‌هاي اسلامي به راه انداختند، طيف‌هاي سلفي ديگري نيز در اقصا نقاط جهان اعلام حضور كردند. سلفيه ديوبنديه (تبليغي) در شبه قاره هند، سلفيه اخوان المسلمين (اصلاحي) در آفریقا، سلفيه زيديه (اعتدالي) در یمن و سلفيه جهادي كه امروز با عنوان القاعده، داعش، بوكو حرام و … فعاليت مي‌كنند، از جمله اين طيف‌هاي مختلف هستند.

كتاب «سلفيه از گذشته تا حال»، در پنج فصل به صورت سیر منطقی، منظم شده است. فصل اول درباره پيدايش سلفي‌گري و تاریخچه آن است. فصل دوم و سوم شامل بازگشت سلفي‌گري و بازگشت آل سعود است. در فصل چهارم نويسنده به كنش‌ها و واكنش‌ها در جهان اسلام نسبت به سلفيه پرداخته و طيف‌هاي مختلفي از سلفيه را توضيح مي‌دهد. در نهايت فصل پنجم به سلفي‌گري در صحنه جهاد اختصاص يافته است. مسائلي مربوط به القاعده، داعش و گروه‌هاي تروريستي به‌عنوان عاملان جنگ‌های سوریه و عراق در این فصل مرتب شده است و نهایتاً این قسمت که در حجم نسبتاً قابل توجهي نگارش یافته، كار اين اثر با آن پايان مي‌يابد.

كتاب «سلفيه از گذشته تا حال» مجموعه‌اي است كه توسط مهدي فرمانيان و محمد معيني‌فر تأليف، تدوين و ويراست علمي شده است. اين كتاب در بيش از 600 صفحه در 1395شمسي براي اولين بار توسط انتشارات دانشگاه اديان و مذاهب قم منتشر، و در تابستان 1400ش به چاپ دوم رسيده است.