شبیه سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام

در پی اعلام خبر شبیه‌سازی (cloning) گوسفندی به نام دالی در 1997 ميلادي، بحث امکان تولید انسان به شکلی غیرجنسی به یک نگرانی و مسئله‌ای جهانی تبدیل شد. تا جایی که امکان شبیه‌سازی انسانی(human cloning) به بحث قرن تبدیل گشت و بسیاری از عالمان اخلاق، الهی‌دانان، و متفکران عرصه‌های مختلف و حتی سیاستمداران را به خود مشغول داشت.

از نظر علمی، شبیه‌سازی یا همانندسازی عبارت است از تولید موجودی زنده بدون نیاز به ترکیب سلول‌های جنسی مذکر و مؤنث. به کمک این شیوه محققان موفق به ایجاد پستاندارانی چون گوسفند، خوک، گربه و گاو شده‌اند. هرچند تاکنون این تکنولوژی در باب انسان به کار گرفته نشده است، با این حال به نظر می‌رسد که با تکامل این شیوه به لحاظ علمی این کار درباره انسان نیز شدنی باشد و همین موجب نگرانی‌هایی در سطح جهانی شده است.

کلیسای کاتولیک این عمل را نقض صریح کرامت انسانی و تحدی با خداوند قلمداد کرده است. عالمان اهل سنت و برخی از عالمان شیعه نیز از منظری مشابه به نقد شبیه‌سازی انسانی پرداخته و آن را تحریم کرده‌اند. حال آنکه عالمان شیعه در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی عرضه کرده‌اند.

کتاب «شبيه‌سازي انساني از ديدگاه آئين كاتوليك و اسلام» می‌کوشد تا ابعاد الهیاتی و کلامی، حقوقی، اخلاقی و فقهی شبیه‌سازی انسانی را از سه منظر دینی بررسی و تحلیل کند. پس از پیش‌گفتاری در باب ضرورت این بحث، پیشینه، دامنه، روش و ساختار آن، نویسنده طی پنج گفتار مقصود خود را دنبال می‌کند.

گفتار نخست، به گزارشی از تاریخچه شبیه‌سازی و پیشینه فرهنگی و اخلاقی آن اختصاص یافته است. در همین گفتار، گزارشی از روند و مراحل علمی شبیه‌سازی و تفاوت آن با دیگر تکنولوژی‌های مشابه ارائه شده است.

دومین گفتار به معرفی و تحلیل دیدگاه آیین کاتولیک درباره شبیه‌سازی انسانی اختصاص یافته است. در این گفتار، نخست دیدگاه کلیسای کاتولیک در قبال این مسئله به استناد منابع رسمی این آیین گزارش شده و سپس در فصل بعد به تحلیل کارآیی دلائل این دیدگاه پرداخته شده و قوت آن سنجیده شده است.

سومین گفتار گزارشی تفصیلی از دیدگاه عالمان اهل سنت در قبال شبیه‌سازی انسانی و دلائل متعدد آنان بر ضد این کار به دست می‌دهد. اهل سنت به گونه‌ای نسبتاً اجماعی شبیه‌سازی انسانی را حرام و غیر اخلاقی می‌شمارند و دلائل بسیاری بر ضد آن اقامه می‌کنند. غالب این عالمان، شبیه‌سازی درمانی، که در آن تولید انسانی در کار نیست، از شبیه‌سازی مولد یا انسانی متمایز می‌کنند و اولی را مجاز می‌شمارند و تنها شبیه‌سازی انسانی را حرام می‌شمارند. آنها همچنین اقدام به شبیه‌سازی را در سطح گیاهی و حیوانی مجاز می‌شمارند. با این حال، دلایلی بر ضد شبیه‌سازی انسانی پیش می‌کشند که می‌توان آنها را در چند گروه الهیاتی، فقهی، اخلاقی و اجتماعی-روان‌شناختی گنجاند.

چهارمین گفتار، به تحلیل این دلائل می‌پردازد و دلائل پذیرفتنی را از ناپذیرفتنی  باز می‌نمایاند. از میان بیش از  30 دلیل که بر ضد شبیه‌سازی انسانی ارائه شده است، به نظر می‌رسد که تنها دو دلیل، یعنی دلیل کشتن جنین‌های اضافی و دلیل علمی ناظر به کوتاهی عمر موجود شخص شبیه‌سازی شده، قابل تأمل جدی باشد.

پنجمین گفتار این کتاب، به گزارش و تحلیل دیدگاه شیعه درباره شبیه‌سازی انسانی اختصاص دارد. در میان عالمان شیعه اجماعی مبنی بر جواز یا حرمت این عمل وجود ندارد. بلکه با بررسی دیدگاه‌ها و نظرات مختلف می‌توان چهار دیدگاه را در این میان بازشناسی نمود و چهار رهیافت را به این مسئله نشان داد. پس از گزارش دیدگاه‌های مختلف و دلائل آن، نویسنده به تحلیل و بررسی آنها دست می‌زند و می‌کوشد نشان بدهد که دلائل موافقان شبیه‌سازی انسانی با اصول اتخاذی و مقبول عالمان اصولي شیعه سازگاری بیشتری دارد.

نویسنده در پی‌گفتار این کتاب، طی ده بند، به اختصار به مقایسه‌ میان دیدگاه‌های آیین کاتولیک، اهل سنت و عالمان شیعه در این مسئله دست می‌زند و همگرایی‌ها و واگرایی‌ها را در این عرصه آشکار می‌سازد.

كتاب «شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام» نوشته سید حسن اسلامی اردکانی است كه توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب قم در چاپ سوم با 672 صفحه در 1401 شمسي روانه بازار نشر شده است.