فرق تسنن (مجموعه مقالات)

حديث افتراق يا افتراق امت، (… لَتَفتَرِقَنَّ اُمَّتي عَلي ثَلاث وَ سَبعينَ فرقَة، واحِدةٌ فِي الجَنَة وَ اِثنان وَ سَبعُون فِي النَّارِ) با عنايت به موافقين و مخالفيني كه در اصل حديث، تفسير، رجال و غيره دارد، بيانگر اين نكته است كه در امت آخرين فرستاده خدا حضرت محمد صلي الله عليه و آله، 73 فرقه به‌وجود مي‌آيد كه تنها يكي از آنها نجات مي‌يابد و مابقي هلاك مي‌گردند. همان‌گونه كه امت‌هاي پيشين نيز اين‌چنين بودند. مانند يهوديان كه 71 فرقه شدند و تنها يكي از ايشان رستگار شد، و مسيحيان كه تمام 72 فرقه آنها هلاك و گمراه شدند جز يك فرقه كه نجات يافتند.

در طول تاريخ انديشمندان زيادي مانند ملطي شافعي، بغدادي، اسفرايني، عبدالكريم شهرستاني و ديگران پيرامون اين حديث، كتاب‌ها و مقاله‌هائي نوشتند و فرقه‌هائي را شمارش كردند تا به 73 فرقه برسند و در اين ميان حتي براي اكثر مذاهب، فرقه‌سازي نيز كردند. فرقه‌هائي مانند بهشميه، بيهسيه، باطنيه، لفظيه، سبائيه، ناووسيه، جهميه، صالحيه، قبريه، صوفيه، خطابيه، هشاميه، زراريه، كيسانيه، جبائيه، اسكافيه و… نتيجه همين برداشت از اين حديث است. نكته حائز اهميت اين است كه تمامي فرقه‌هاي اسلامي، تلاش كرده‌اند تا در نهايت خود را فرقه ناجيه و ديگران را گمراه و هالك معرفي كنند.

در مجموع اين اثر پيرامون فرق اهل سنت است كه به صورت شماره‌گذاري با 25 مقاله تنظيم شده است. مقاله شماره يك در خصوص اهل سنت است. مقاله دوم راهنماي مطالعات فرقه شناسي است. در سومين مقاله، حديث افتراق مورد بررسي قرار گرفته است. مقاله‌هاي چهارم، پنجم و ششم به ترتيب مباحث مربوط به عثمانيه، خوارج و اباضيه را مطرح كرده است. پژوهشي در مرجئه، قدريان نخستين و جبريه به ترتيب شماره‌هاي هفتم، هشتم و نهم هستند. دهمين مقاله در خصوص تاريخ و عقائد معتزله آمده است. يازده، دوازده و سيزدهمين مقالات حول معتزله نوشته شده است بدين گونه كه تأثير انديشه‌هاي كلامي شيعه بر معتزله، مكتب متأخر معتزليان و اعجاز قرآن از ديدگاه معتزله مورد بررسي قرار گرفته است.

اما احمد بن‌حنبل يكي از چهار فقيه مشهور اهل سنت، مبحث چهاردهمين مقاله است. كراميان موضوع مقاله پانزدهم و اشعري شانزدهمين نوشتار اين اثر است. در هفدهم و هجدهمين مقاله درباره ماتريديان و باورهاي كلامي ايشان گفته شده است. سلفيان، ابن‌تيميه، تاريخ و آئين وهابيت به ترتيب مقاله‌هاي نوزده تا بيست و دوم هستند. قاديانيه عنوان مقاله بيست و سوم قرار گرفته است. ديوبنديه، بريلويه و رابطه آنها با وهابيت مقاله بيست و چهارم و در نهايت، شخصيت شناسي تفتازاني كه آيا اشعري است يا ماتريدي، بيست و پنجمين و آخرين مقاله اين اثر است.

كتاب فرق تسنن حاصل تلاش مهدي فرمانيان است كه تعداد 25 مقاله را جمع‌آوري، تدوين، تأليف و در اين اثر به چاپ رسانده است. حجم كتاب شامل 727 صفحه است كه نشر اديان در دانشگاه اديان و مذاهب قم در 1386 شمسي منتشر كرده است. در بهار 1400 اين اثر به چاپ پنجم رسيده است. آقايان نعمت‌الله صفري فروشاني، علي آقانوري، عليرضا ايماني، رضا رضازاده لنگرودي، محسن جهانگيري، حميدرضا شيخي، حميد ملك‌مكان، قاسم جوادي، محمدكاظم رحمتي، علي رباني گلپايگاني، سيد لطف‌الله جلالي و رسول جعفريان افرادي هستند كه در اين اثر دخيل بوده‌اند.